chórzyści i śpiewacy

Kamilka

Kiedy głos odmawia głosu

Chrypka i drapanie w krtani mogą być nie tylko objawem przeziębienia, ale też sygnałem wielu innych chorób. Dlatego nie można ich lekceważyć.

Powietrze wydychane z płuc wprawia w ruch znajdujące się po obu stronach krtani fałdy głosowe, popularnie zwane strunami. Tak powstaje dźwięk.
W początkowej fazie wydechu fałdy przywierają do siebie, zamykając znajdującą się między nimi szparę głośni. Na skutek ciśnienia wydychanego powietrza rozsuwają się jak napięte elastyczne taśmy, a potem powracają do pierwotnego położenia. Wielokrotne rozwieranie i zwieranie strun (od kilkudziesięciu do kilkuset razy na sekundę) powoduje drgania powietrza i powstawanie dźwięku. Tak powstały ton krtaniowy jest jednak słaby i bezbarwny. Dopiero przechodząc przez tzw. jamy rezonacyjne (gardło, usta i nos), zyskuje odpowiednią barwę i siłę.
Złego początki
Czysty, zdrowy głos wydobywa się, gdy struny głosowe są do siebie zbliżone, ale nie zwarte, i drgają symetrycznie, z taką samą częstotliwością. Musi wspomagać je właściwa praca mięśni głosowych, podniebienia, warg oraz języka. Jeżeli jednak coś w tej skomplikowanej machinie niedomaga, zaczynamy mówić “nieswoim” głosem.
Pierwszym sygnałem, że z krtanią dzieje się coś niedobrego, jest zwykle uciążliwa suchość w gardle. Potem pojawia się łaskotanie, trudności z przełykaniem, wreszcie ból czy chrypa. Na ogół objawy te przypisujemy przeziębieniu, tymczasem mogą one mieć zupełnie inne podłoże. Dlatego w razie niepokojących symptomów trzeba zgłosić się do lekarza, żeby ustalił, co nam dolega.

Czas na badania
Na podstawie wywiadu lekarz może wstępnie zorientować się, co jest powodem dolegliwości. Wypytuje więc m.in. o ich rodzaj i jak długo się utrzymują, o charakter i miejsce naszej pracy, jak często chorujemy na infekcje, czy dobrze oddychamy przez nos. Interesuje się też, jak często pijemy alkohol, czy palimy, jakie zażywamy leki. Potem ogląda gardło i uszy, sprawdza drożność nosa, ocenia krtań oraz wygląd i ruchomość fałdów głosowych.
Czasem trzeba też wykonać badania specjalistyczne, np. stroboskopowe, polegające na wprowadzeniu do gardła urządzenia oświetlającego wnętrze krtani światłem przerywanym, czyli stroboskopowym. Pozwala ono obserwować w zwolnionym tempie zachowanie fałdów głosowych. Niekiedy robi się tomografię komputerową (warstwowe zdjęcie krtani) i badanie histopatologiczne (mikroskopową analizę pobranych tkanek).

Na co choruje krtań
Metoda leczenia zależy od rodzaju problemu. Czasem wystarczy np. rzucić palenie, żeby kłopoty ustąpiły. Innym razem potrzebne jest przyjmowanie leków, fizykoterapia czy operacja.

OSTRE ZAPALENIE
Zazwyczaj wywołują je wirusy, rzadziej bakterie. Często towarzyszy infekcji górnych dróg oddechowych. Zmiany zapalne mogą objąć same struny głosowe, jak i inne części krtani.
Objawy: chrypka, uczucie obecności obcego ciała w gardle, zatkany nos, kaszel, podwyższona temperatura. W przypadku zakażenia bakteryjnego - pojawia się ropna wydzielina.
Leczenie: trzeba oszczędzać głos, nawilżać powietrze, robić inhalacje i dużo pić. Pomocne są środki do ssania i syropy łagodzące ból (np. Mucosolvan, Thymi). Jeśli zapalenie bakteryjne po kilku dniach nie ustąpi, podaje się antybiotyk, np. Augmentin, Zinnat.

STAN PRZEWLEKŁY
Przyczyną choroby mogą być powtarzające się ostre nieżyty krtani, nadużywanie głosu, np. przez nauczycieli, palenie tytoniu, nadmierne picie alkoholu, a także przebywanie w zanieczyszczonym lub przegrzanym powietrzu. Ryzyko zachorowania zwiększa się, gdy kilka czynników nakłada się na siebie.
Na skutek podrażnienia krtani dochodzi zwykle do zmian na strunach głosowych - przerostowych (pogrubienie strun) lub zanikowych (zanik błony śluzowej). Niestety, nieleczone przewlekłe zapalenie krtani prowadzi czasem do stanów przedrakowych.
Objawy: chrypka nasilająca się w miarę mówienia, palenia itp. Suchy kaszel, chrząkanie, drapanie albo pieczenie. Niekiedy zanik głosu.
Leczenie: trzeba wyeliminować przyczynę choroby: rzucić palenie, oszczędzać głos, nauczyć się oddychać przeponą i zadbać o drożność nosa (np. zoperować krzywą przegrodę). Ulgę przynoszą syropy wykrztuśne i preparaty zmniejszające lepkość wydzieliny oraz zapobiegające suchości krtani (Mucosolvan, ACC). Warto też płukać gardło mieszankami z witaminami A i E albo wywarem z rumianku czy szałwii. Dobre rezultaty dają inhalacje z sody lub z dodatkiem olejków eterycznych (np. eukaliptusowego lub sosnowego) oraz jonoforezy wapniowo-jodowe. Wskazane jest leczenie klimatyczne w górach lub nad morzem.

OBRZĘKI
Zwykle rozwijają się na tle alergicznym. Mogą też być następstwem urazu lub zapalenia krtani.
Objawy: chrypka albo świst czy załamywanie się głosu, narastająca duszność.
Leczenie: najbardziej niebezpieczne są obrzęki alergiczne, które pojawiają się nagle i mogą grozić uduszeniem. Dlatego w przypadku alergii - dożylnie podaje się leki sterydowe i antyhistaminowe. Obrzęk jako skutek stanu zapalnego leczy się preparatami przeciwzapalnymi lub antybiotykiem.
Jeśli trudności z oddychaniem są poważne, trzeba wykonać zabieg tracheotomii. Nacina się (w znieczuleniu) chrząstkę tchawicy i wprowadza rurkę, która umożliwia oddychanie z pominięciem krtani i gardła.

POLIPY
To najczęściej spotykane łagodne guzki krtani. Mogą występować na jednym albo na obu fałdach głosowych. Zwykle są wynikiem nadmiernego wysiłku głosowego oraz palenia.
Objawy: zaburzenia głosu od chrypki do całkowitego bezgłosu. Jeśli duży polip albo tzw. uszypułowany (na nóżce) uwięźnie w głośni, może spowodować gwałtowną duszność.
Leczenie: gdy zmiany nie utrudniają oddychania, z reguły zaleca się oszczędzanie głosu, inhalacje i jonoforezy. Polipy duże i uszypułowane usuwa się za pomocą laryngoskopu. Jeśli nie dba się o higienę głosu, mogą pojawić się ponownie.

GUZKI GŁOSOWE
Inaczej śpiewacze. To małe narośla, które powstają na obu fałdach głosowych. Tworzą się na skutek przewlekłego stanu zapalnego, najczęściej w wyniku przeciążenia fałdów głosowych - u śpiewaków, nauczycieli, mówców.
Objawy: chrypka, uczucie zawadzania w krtani.
Leczenie: należy ograniczyć mówienie. Potrzebna jest też rehabilitacja polegająca na ćwiczeniach z emisji głosu. Konieczne jest opanowanie sztuki oddychania przeponowo-żebrowego, które umożliwia gospodarowanie wydychanym powietrzem bez obciążania strun głosowych. Ponadto trzeba wyeliminować wszystkie czynniki, które mogą drażnić krtań. Dobre efekty przynoszą jonoforezy wapniowo-jodowe. Nieleczone guzki “miękkie” mogą zwłóknieć i przeobrazić się w guzki “twarde”. Usuwa się je za pomocą laryngoskopu.

BRODAWCZAKI
Prawdopodobnie wywołuje je wirus. Pojawiają się na strunach głosowych, ale mogą objąć też tchawicę.
Objawy: chrypka, duszność.
Leczenie: terapia zależy od wieku chorego i agresywności choroby. U dzieci zwykle stosuje się szczepionki autogenne wzmacniające układ immunologiczny, antywirusowe, interferon. U dorosłych częściej brodawczaki usuwa się mikrochirurgicznie. Niestety, lubią odrastać. Czasem złośliwieją (guz rośnie wówczas szybko i jest pokryty białym rogowaciejącym nabłonkiem), dlatego osoby, u których stwierdzono chorobę, powinny być pod stałą kontrolą specjalisty.

RAK KRTANI
Dotyka głównie mężczyzn w wieku 55-65 lat, przede wszystkim palaczy (chorują 40 razy częściej). Im wcześniej wykryje się chorobę, tym większe szanse na powodzenie leczenia. Jeśli chorobę zacznie się leczyć we wczesnym stadium rozwoju, terapia kończy się sukcesem w 98 proc. przypadków.
Objawy: zaczyna się od stopniowo narastającej chrypki. Z czasem zmienia się barwa głosu, chory ma uczucie przeszkody w gardle, odchrząkuje, odczuwa ból przy przełykaniu, który może promieniować w stronę ucha. W zaawansowanym stadium pojawia się duszność, kaszel, krwioplucie, powiększają się węzły chłonne na szyi. Dolegliwości nie ustępują mimo leczenia przeciwzapalnego.
Leczenie: rodzaj terapii zależy od miejsca i zaawansowania choroby. Lekarz może zastosować napromieniowanie albo zabieg chirurgiczny. Polega on na usunięciu zmiany lub na całkowitym usunięciu krtani. Wówczas w tchawicy zakłada się na stałe rurkę tracheotomijną, przez którą chory będzie oddychał. W takim przypadku konieczna jest także rehabilitacja mowy pod kierunkiem logopedy i foniatry. Jeżeli pacjent nie opanuje tzw. mowy zastępczej, lekarz może rozważyć zastosowanie urządzenia wspomagającego mówienie - tzw. protezy głosowej, czyli elektronicznej krtani.

10 dobrych rad
Nie pal i unikaj zadymionych pomieszczeń. Dym tytoniowy uszkadza śluzówkę i zwiększa ryzyko raka.
Nie nadużywaj alkoholu, ogranicz picie mocnej kawy i herbaty. Podrażniają i wysuszają śluzówkę.
Ogranicz ostre przyprawy i pikantne potrawy. Szkodzą podobnie jak alkohol.
Nie pij i nie jedz potraw bardzo zimnych i bardzo gorących. Uszkadzają błonę śluzową gardła.
Pij 2,5 litra płynów dziennie. W ten sposób nawilżysz śluzówkę gardła. Jeśli przyczyną chrypki jest przeziębienie, ulgę przyniesie picie niegazowanej wody mineralnej, naparu z rumianku czy siemienia lnianego albo roztworu soli emskiej.
Nawilżaj powietrze w mieszkaniu i unikaj przebywania w pomieszczeniach z klimatyzacją.
Oszczędzaj struny głosowe. Staraj się mówić normalnym głosem, nie przekrzykuj ani nie szepcz.
Oddychaj przez nos. Jeśli jest niedrożny, usuń przeszkody (np. zoperuj skrzywioną przegrodę).
Naucz się oddychać przeponą. Będziesz mniej obciążać struny głosowe.
Unikaj infekcji górnych dróg oddechowych. Sprzyjają one chorobom krtani.
Duszność może być niebezpieczna
Na skutek zwężenia szpary głośni powietrze ma ograniczony dostęp do płuc. Podczas wdechu słyszymy wtedy charakterystyczny świst w krtani i z trudem łapiemy powietrze. Przyczyny zmniejszenia lub zamknięcia światła szpary głośni mogą być różne: zmiany chorobowe krtani (obrzęki i narośla), pojawienie się ciała obcego (np. utkwienie pestki owocu, zakrztuszenie się śliną lub jedzeniem), oparzenie czy skaleczenie albo alergia. W razie wystąpienia nagłej duszności konieczna jest jak najszybsza pomoc lekarza. Ograniczenie dopływu powietrza do płuc może się bowiem skończyć nawet śmiercią.

Uwaga! Konsultacji laryngologicznej wymagają problemy z głosem, które utrzymują się dłużej niż trzy tygodnie.

WARTO WIEDZIEĆ
- Ból i pieczenie krtani, uczucie, jakby się miało przeszkodę w gardle, mogą być wywołane przez refluks żołądkowo-przełykowy. Treść żołądkowa cofa się do dolnego odcinka przełyku i gardła, podrażnia śluzówkę krtani i powoduje takie dolegliwości. Warto wtedy zgłosić się do gastrologa.
- Chrypka, pokasływanie, chrząkanie albo nagły zanik głosu mogą być wynikiem silnego stresu, zaburzeń neurologicznych. Konieczna bywa pomoc neurologa lub psychiatry.
- Przyczyną obniżenia głosu i chrypki mogą być zaburzenia hormonalne, np. niedoczynność tarczycy, niedobór estrogenów u kobiet po menopauzie. Trzeba skonsultować się z endokrynologiem lub ginekologiem.

tekst: Magdalena Moraszczyk
konsultacja: Izabella Szydłowska-Belniak, otolaryngolog
źródło: miesięcznik "Zdrowie"